Có rất nhiều những nghệ sỹ nhiếp ảnh mà qua những lần bấm máy, họ đã mang đến cho chúng ta những tác phẩm đặc sắc về tư duy cũng như ý nghĩa sâu sắc về con người, lay động cảm xúc mạnh mẽ không kém gì những tác phẩm hội họa hay thuộc những lĩnh vực nghệ thuật tạo hình khác. Bài viết ngắn dưới đây xin được giới thiệu 1 trong số họ, Gabriel Orozco, nghệ sỹ tự do mà 1 cuốn sách viết về ông đã làm tôi xúc động ngay lần đầu tiên tiếp xúc. Những thông tin về cuộc sống và sự nghiệp chỉ là vắn tắt, không mang tính nghiên cứu. Chỉ xin được giới thiệu một vài tác phẩm của ông, những cảm nhận cá nhân khi xem tác phẩm và tìm hiểu nhân sinh quan của ông và những điểm độc đáo thuộc phạm trù nhiếp ảnh. Bên cạnh đó, xin ghi lại những quan điểm của ông về nghệ thuật nói chung và nhiếp ảnh nói riêng mà những người cầm máy, dù là vì thú vui hay đam mê đeo đuổi, cần đọc và suy nghĩ.

Gabriel Orozco sinh năm 1962 tại Jalapa, Veracruz, Mexico, theo học nghệ thuật tại Mexico city và tiếp tục học tại học viện nghệ thuật Madrid. Ông từng sống và làm việc nhiều năm tại Mexico city, hiện nay ông sống tại Mỹ.

Orozco được xem là 1 nghệ sỹ đa tài với khả năng bao quát nhiều lĩnh vực: Nhiếp ảnh, điêu khắc, tạo dáng, sắp đặt, video art và cả chế tạo máy. Riêng trong phạm vi nhiếp ảnh, ông cũng thể hiện khả năng và tư duy độc đáo trong điêu khắc và nghệ thuật sắp đặt. Những bức ảnh của ông, như một lọat tài liệu lưu trữ về hiện thực đời sống một cách lãng mạn, đầy chất thơ. Với những ảnh hưởng sâu sắc từ thi ca và hội họa siêu thực ông đã thể hiện trong nhiếp ảnh, tôi xin được gọi ông là "người nghệ sỹ fantasy của hiện thực".

Tác phẩm của Orozco chọn bối cảnh là đời sống thành thị bề bộn, những mối quan hệ của con người với nhau và với sự vật, đời sống hàng ngày ngòai đường phố. Ông chọn những sự vật tầm thường nhất trong đời sống con người văn minh để tạo góc nhìn khách quan nhất nói về họ.

"Tôi không có studio. Và khi bạn không có studio, bạn bắt buộc phải đối diện với thực tế mọi nơi mọi lúc và sáng tác từ trong đó." Một ngày làm việc của ông có thể được mô tả như sau: Sáng sáng ông thức dậy, dùng bữa sáng như mọi người rồi ra phố với chú chó nhỏ của mình. Ông đi dọc hết các đường phố của Mexico City, nhặt nhạnh những thứ người ta vứt đi, biến dạng hoặc sắp đặt lại chúng nếu cần và chụp. Hầu hết những tác phẩm của ông đều được chụp bằng chiếc máy nhỏ gọn dùng film 35mm ông mang theo bên mình. Từ những vật vô tri: quả bóng bị méo, chiếc gạt tàn bị mẻ, bãi rác cạnh chung cư, những chiếc lá chuối ngòai vườn,... ông phác họa cuộc sống hiện thực bằng những nét rất thực nhưng cũng đầy liên tưởng lãng mạn.  

Gần như trong tất cả ảnh của ông, ta không thể tìm được hình ảnh 1 con người nào cụ thể, dù nơi ông sống và hiểu rõ là thành phố đông dân nhất thế giới. Nhưng qua những vật tầm thường ông chọn đều thấy hơi thở con người trong đó, mối tương quan trong xã hội, cuộc sống thường nhật đang trôi với nhiều bình diện nơi con người là trung tâm và làm chủ.

 "Khỏanh khắc bấm máy không quan trọng. Nó chỉ là 1 động tác. Cái quan trọng là những gì đã xảy ra trước và sau khi bấm máy. Tôi muốn lưu giữ nó. Với tôi nhiếp ảnh như 1 cái hộp trống. Bạn bỏ vật vào hộp khi bạn muốn cất giữ và nghĩ về chúng. Nhiếp ảnh không chỉ là 1 khung ngắm, nó là lưu giữ thời gian, không gian và tư duy của tôi về sự vật tôi lưu lại. Tôi dùng chiếc máy ảnh cũng như người họa sỹ vẽ tranh."

Trong tác phẩm "người vô gia cư ở Futon" (1992), ông đặt 1 tấm đệm cuộn lại nơi góc phố và chụp. Chỉ là 1 sắp đặt đơn giản tốn không hơn nửa giờ, nhưng ông gợi ra một không gian sống động với sự lạnh lẽo, trống vắng và cô độc của một kẻ không nhà. Thiết nghĩ nó gợi tả và liên tưởng mạnh mẽ hơn rất nhiều so với hình ảnh một kẻ vô gia cư thật sự ngòai phố.

   

Orozco thường chọn những góc chụp lạ, đa số cận cảnh, như đang nghiên cứu sự vật ông chụp. Ông thể nghiệm với tỷ lệ và không gian, tạo cho mình tư thế như một "thượng đế" đang nhìn ngắm cuộc sống trôi đi, vừa giống một nhà khoa học nghiên cứu nó. Trong một số tác phẩm khác như "Lá ngủ"(1990), "Hơi thở trên Piano"(1991), "Ngọai tình"(2000), ông đã rất thành công khi thể hiện một cuộc sống với con người trong đó, đang diễn ra, đang trôi đi, rất thực. Bên cạnh hình ảnh mang tính tượng trưng cao, những đề tựa tác phẩm của ông luôn gợi và hướng suy nghĩ về con người. Tuy đóng khung những sự vật vô tri nhưng ông thường gọi đó bằng những họat động của con người ( thở, ngủ, mơ, yêu, lạc, tìm v..v..) và cao hơn là những suy gẫm về xã hội. Trong tác phẩm "đảo lớn, đảo nhỏ"(1993), một trong những ảnh nổi tiếng nhất của Orozco, ông chọn 1 góc lạ để thấy thành phố Mexico city như chia ra 2 tầng với 1 tầng văn minh, ồn ào bận rộn và một tầng thấp hơn bị khuất đi bởi rác rưởi, dơ bẩn và nghèo nàn..  

   

Tất cả những bức ảnh của ông đều ra đời từ những sự tình cờ ông gặp. 1 lần đi thăm lò gốm, ông lấy 1 mẩu đất sét, nặn bằng 2 bàn tay, chụp và gọi đó là tim mình ( "Tim tôi là đôi tay tôi"- 1991). Hoặc trong 1 lần đi siêu thị với vợ, ông vào khu đồ hộp, sắp xếp lại chút ít rồi chụp nhưng hình ảnh mạnh mẽ ông mang lại gợi tả về quan hệ của con người, sự lạc lõng, sự dị biệt của cái tôi cá thể trong cái lớn của xã hội.

 

. 

Tính tư duy và suy nghĩ sâu sắc về con người cũng có thể thấy rõ trong những tác phẩm khác của ông thuộc sắp đặt, điêu khắc hay chế tạo: một bàn chơi bóng bàn cho 4 người với hồ sen ở giữa, một bãi cát ngổn ngang bình gốm,... Ông thổi vào những đồ vật và không gian khô cứng những liên tưởng và chiêm nghiệm sâu xa về cuộc sống. Orozco ít trả lời phỏng vấn và giải thích những tác phẩm của mình, nhưng như một nhà khoa học chăm chỉ nghiên cứu về con người, ông khắc họa sống động hình ảnh đời sô văn minh nơi thị thành thiếu đất sống, nơi con nguời ta sống cách nhau vài mét, chung đụng hàng ngày nhưng vẫn luôn thấy trống trải và lạc lõng với chính mình.

Để miêu tả, sáng tạo và mơ mộng, bạn không cần trốn trong studio và suy nghĩ về thế giới nào khác. Hãy tìm trong hiện thực đời sống những cái sống động và chân thực nhất để mộng mơ.

viettu (tặng longhair và những người bạn trong nhóm Zisss)